طبع قهوه در طب سنتی و علوم تغذیه
آیا قهوه طبع گرمی دارد یا سردی؟ این سؤال ساده، موضوعی است که این روزها ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به نوشیدنی محبوب جهان را به خود مشغول کرده است. در حالی که میلیون ها نفر روزشان را با یک فنجان قهوه آغاز می‌کنند، کمتر کسی از نگاه طب سنتی یا علم تغذیه به این عادت روزمره نگاه می‌کند.
در طب سنتی ایرانی، قهوه با طبعی خاص توصیف می‌شود که می‌تواند بر خلق‌وخو، سیستم گوارش و حتی خواب افراد تأثیر بگذارد. از سوی دیگر، علوم تغذیه مدرن قهوه را منبعی از کافئین، آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد مؤثر بر عملکرد مغز می‌داند. اما آیا این دو دیدگاه به یک نتیجه می‌رسند؟
اگر شما هم جزو طرفداران قهوه هستید، بهتر است بدانید که نوشیدنی محبوبتان با بدن شما چه می‌کند و آیا همیشه بهترین گزینه برای شماست یا خیر؟
در ادامه طبع قهوه را از دیدگاه طب سنتی و تأثیرات آن بر بدن بررسی می‌کنیم:
طبع قهوه در طب سنتی
بر اساس آموزه‌های طب سنتی ایرانی، قهوه دارای طبع سرد و خشک است. این ویژگی‌ها تأثیرات خاصی بر بدن دارند که بسته به مزاج فرد، می‌توانند مفید یا مضر باشند.
- سرد: سرد بودن طبع قهوه به این معناست که مصرف آن می‌تواند موجب کاهش حرارت درونی بدن شود. این ویژگی به ویژه در افرادی با مزاج گرم، می‌تواند به تعدیل گرمای بدن کمک کرده و احساس آرامش یا کاهش التهاب ایجاد کند. اما در افراد با مزاج سرد، ممکن است باعث احساس رخوت، ضعف گوارشی، یا تشدید سردی اندام‌ها شود.
- خشک: خشک بودن طبع قهوه نیز نشان می‌دهد که این نوشیدنی می‌تواند رطوبت طبیعی بدن را کاهش دهد. این خاصیت ممکن است در برخی افراد به صورت خشکی دهان، یبوست، یا خشکی پوست ظاهر شود. در عوض، در کسانی که رطوبت بدنشان بالاست یا دچار بلغم زیاد هستند، مصرف متعادل قهوه می‌تواند اثرات متعادل‌کننده داشته باشد.
در نتیجه، مصرف قهوه در طب سنتی باید با توجه به مزاج فرد، وضعیت جسمی، فصل سال، و سایر غذاهای مصرفی تنظیم شود. به عنوان مثال، در فصول سرد یا در افراد با مزاج سرد و خشک، توصیه می‌شود قهوه همراه با مصلحاتی مانند زنجبیل، دارچین یا هل مصرف شود تا اثرات نامطلوب آن کاهش یابد.
تأثیر طبع قهوه بر افراد با مزاج مختلف
در طب سنتی ایرانی، بدن انسان دارای چهار مزاج اصلی است: دموی (گرم و تر)، صفراوی (گرم و خشک)، بلغمی (سرد و تر) و سوداوی (سرد و خشک). هر ماده غذایی بر اساس طبع خود می‌تواند باعث تعادل یا برهم خوردن تعادل این مزاج ها شود. از آن جایی که قهوه دارای طبع سرد و خشک است، تأثیر آن بر افراد مختلف متفاوت خواهد بود:
- افراد با مزاج گرم و تر (دموی)
قهوه می‌تواند برای این افراد مفید باشد. حرارت زیاد بدن آن‌ها با طبع سرد قهوه تا حدی متعادل می‌شود. همچنین، خاصیت خشک‌کنندگی قهوه می‌تواند به کنترل رطوبت اضافی در بدنشان کمک کند. البته اعتدال در مصرف همچنان توصیه می‌شود. - افراد با مزاج گرم و خشک (صفراوی):
این افراد ممکن است به طور کلی تحمل مصرف قهوه را داشته باشند، اما خشکی طبیعی بدنشان با طبع خشک قهوه تشدید می‌شود. به ویژه در فصول گرم یا هنگام استرس، مصرف بیش از حد قهوه ممکن است منجر به تحریک پذیری، خشکی پوست و دهان شود. مصرف همراه با مصلحات مانند گلاب یا عرق بیدمشک توصیه می‌شود. - افراد با مزاج سرد و تر (بلغمی):
قهوه برای افراد بلغمی معمولاً توصیه نمی‌شود یا باید با احتیاط مصرف شود؛ زیرا طبع سرد آن ممکن است علائمی مانند احساس سنگینی، خواب‌آلودگی و کندی متابولیسم را تشدید کند. اگرچه خاصیت خشک‌کنندگی قهوه می‌تواند مقداری از رطوبت سطحی بدن را کاهش دهد، اما اثر سردی آن برای این مزاج غالب است و ممکن است باعث افزایش ناپایداری مزاجی و احساس کسالت شود. برای این افراد، بهتر است قهوه را همراه با ادویه‌های گرم مانند زنجبیل یا دارچین مصرف کنند تا اثرات سردی آن تعدیل شود. - افراد با مزاج سرد و خشک (سوداوی):
قهوه می‌تواند برای این گروه اثر منفی دوچندان داشته باشد؛ زیرا طبع سرد و خشک قهوه می‌تواند موجب افزایش خشکی بدن، کاهش رطوبت مغز، افزایش اضطراب، بی‌خوابی و حتی افکار منفی شود. این افراد باید یا از مصرف قهوه اجتناب کنند یا آن را با مصلحات قوی و در مقدار بسیار کم مصرف نمایند.
در هنگام انتخاب قهوه، توجه به میزان رُست، نوع دانه و تأثیر آن بر طبع بدن اهمیت دارد. برای بررسی نمونه‌ای با رُست متعادل، می‌توانید به قهوه دنیلوس مراجعه کنید.
تأثیر قهوه بر بدن از نظر مدرن
از منظر تغذیه مدرن و علوم پزشکی، قهوه به دلیل داشتن ترکیبات فعالی مانند کافئین، پلی‌فنول‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، اثرات متعددی بر بدن دارد. این اثرات بسته به میزان مصرف و وضعیت جسمی و روانی فرد می‌توانند مفید یا گاه نامطلوب باشند. در ادامه مهم‌ترین این تأثیرات را مرور می‌کنیم:
1.افزایش هوشیاری و تمرکز ذهنی
- کافئین موجود در قهوه به‌عنوان یک محرک سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند و می‌تواند با مهار گیرنده‌های آدنوزین در مغز، احساس خستگی را کاهش داده و سطح تمرکز، دقت و بیداری را افزایش دهد. به همین دلیل، قهوه به‌ویژه در ساعات ابتدایی روز یا هنگام کار ذهنی سنگین توصیه می‌شود.
2.بهبود عملکرد فیزیکی
- مطالعات نشان داده‌اند که کافئین باعث افزایش ترشح آدرنالین می‌شود و می‌تواند توان ورزشی، استقامت و عملکرد بدنی را در کوتاه‌مدت تقویت کند. به همین علت بسیاری از ورزشکاران پیش از تمرین از قهوه به‌عنوان نوشیدنی پیش‌تمرین استفاده می‌کنند.
3.منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها
- قهوه سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی از جمله اسید کلروژنیک است که می‌توانند به خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد در بدن کمک کرده و در کاهش خطر بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و برخی سرطان‌ها نقش داشته باشند.
4.اثرات مثبت بر متابولیسم و چربی‌سوزی
- کافئین می‌تواند متابولیسم پایه بدن را افزایش داده و فرایند چربی‌سوزی را بهبود بخشد. این ویژگی به‌ویژه در رژیم‌های کاهش وزن اهمیت دارد، البته به شرطی که مصرف قهوه با فعالیت بدنی و رژیم غذایی سالم همراه باشد.
5.بهبود خلق‌وخو و کاهش ریسک افسردگی
- تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف منظم و متعادل قهوه می‌تواند با افزایش ترشح نوروترنسمیترهایی مانند دوپامین و سروتونین، در بهبود خلق‌وخو، کاهش استرس و حتی کاهش خطر افسردگی مؤثر باشد.
6.اثر محافظتی بر مغز در بلندمدت
- برخی مطالعات اپیدمیولوژیک ارتباط بین مصرف بلندمدت قهوه و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون را گزارش کرده‌اند. این اثر ممکن است ناشی از خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی قهوه باشد.
7.خاصیت مدر بودن (ادرارآوری)
- کافئین یک دیورتیک طبیعی است، به این معنا که موجب افزایش دفع ادرار می‌شود. این ویژگی می‌تواند به کاهش احتباس آب و سم‌زدایی کمک کند، اما در صورت مصرف زیاد، ممکن است منجر به کاهش رطوبت بدن و کم‌آبی شود، به‌ویژه اگر همراه با آب کافی مصرف نشود.
8.تحریک سیستم عصبی و افزایش اضطراب
- در برخی افراد، به‌ویژه آن‌هایی که به کافئین حساس هستند یا زمینه اضطراب دارند، مصرف قهوه می‌تواند منجر به افزایش تپش قلب، بی‌قراری، اضطراب، یا حتی حملات پانیک شود. در این افراد، تنظیم میزان مصرف یا انتخاب گزینه‌های کم‌کافئین ضروری است.
چگونه طبع قهوه را متعادل کنیم؟
از آن‌جا که قهوه دارای طبع سرد و خشک است، مصرف آن ممکن است در برخی افراد (به‌ویژه افراد با مزاج سرد یا خشک) باعث بروز ناراحتی‌هایی مانند احساس سردی، خشکی دهان، اضطراب، بی‌خوابی یا ضعف گوارش شود. برای جلوگیری از این عوارض، در طب سنتی توصیه‌هایی برای متعادل‌سازی طبع قهوه وجود دارد:
1. افزودن مصلحات (تعدیل‌کننده‌ها) به قهوه
مصلحات موادی هستند که هنگام مصرف با خوراکی‌های دارای طبع خاص، باعث تعدیل اثرات منفی آن‌ها می‌شوند.
از جمله مصلحات مهم قهوه می‌توان به دارچین، زنجبیل، هل، گلاب، زعفران، خرما و عسل اشاره کرد. این مواد همگی دارای طبع گرم هستند و با افزودن آن ها به قهوه یا مصرف هم زمان، می‌توان سردی و خشکی قهوه را تعدیل کرد.
-
دارچین و زنجبیل با طبع گرم و خشک، به افزایش حرارت گوارشی و کاهش سردی کمک کرده و از بروز نفخ یا بی‌حالی جلوگیری می‌کنند.
-
هل علاوه بر طبع گرم، خاصیت معطر و ضدنفخ دارد و نوشیدن قهوه را خوشبوتر و سبک تر می‌کند.
-
گلاب با طبع معتدل و خاصیت آرام‌بخش، به تعادل در سیستم عصبی کمک کرده و از تحریکات احتمالی ناشی از قهوه می‌کاهد.
-
زعفران نیز با طبع گرم و خشک، نشاط آور است و می تواند از اثرات منفی قهوه بر خلق و خو بکاهد.
-
مصرف خرما یا عسل همراه با قهوه نیز راهی طبیعی برای افزودن گرمی و شیرینی ملایم به قهوه است که می‌تواند تعادل طبع را حفظ کند.
2.انتخاب زمان مناسب برای نوشیدن قهوه
- بهترین زمان برای نوشیدن قهوه از دیدگاه طب سنتی و مدرن: میانه روز (۱۰ تا ۱۴)، زمانی که بدن گرم‌تر است.
- صبح زود یا شب‌هنگام که بدن سردتر است، نوشیدن قهوه ممکن است بیشتر باعث سردی و خشکی شود.
3.پرهیز از مصرف قهوه با معده خالی
قهوه با طبع سرد و خشک، در معده خالی ممکن است باعث تضعیف گوارش، نفخ و تحریک اسید معده شود.
بهتر است قهوه را بعد از خوردن یک صبحانه سبک گرم یا همراه با خوراکی‌هایی مانند خرما مصرف کنید.
4.کاهش مقدار و دفعات مصرف در مزاج‌های سرد
افرادی با مزاج بلغمی یا سوداوی بهتر است:
- روزانه بیش از یک فنجان قهوه ننوشند.
- و آن را با مصلح مناسب بنوشند.
- از مصرف قهوه در روزهای سرد یا در فصول پاییز و زمستان پرهیز کنند یا کاهش دهند.
نکات مهم درباره مصرف قهوه
- اگرچه قهوه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات مفید است، اما زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند باعث اضطراب، تپش قلب، بی‌خوابی و اختلالات گوارشی شود. مصرف متعادل (۱ تا ۳ فنجان در روز برای افراد سالم) معمولاً بی‌خطر است.
- نوشیدن قهوه به‌ویژه صبح‌ها با معده خالی، ممکن است باعث افزایش اسید معده، تحریک معده و حالت تهوع شود. بهتر است قهوه را بعد از صبحانه یا با خوراکی‌هایی مانند خرما، بیسکوییت یا شیر مصرف کرد.
- افرادی که مزاج سرد دارند بهتر است مصرف قهوه خود را محدود کرده یا با مواد گرم همراه کنند.
-
بهترین زمان مصرف قهوه، بین ساعت ۹ تا ۱۴ است؛ زمانی که سطح کورتیزول بدن متعادل‌تر است و کافئین اثرگذاری بهتری دارد.از نوشیدن قهوه در اواخر شب یا قبل از خواب خودداری کنید، زیرا می‌تواند باعث اختلال خواب و بی‌قراری شود.
- در طب سنتی، قهوه دارای طبع سرد و خشک است. افرادی با مزاج سرد (بلغمی یا سوداوی) بهتر است قهوه را با مصلحاتی مانند زنجبیل، دارچین یا هل بنوشند تا از اثرات منفی آن پیشگیری شود.
- کافئین موجود در قهوه باعث افزایش تمرکز و هوشیاری می‌شود، اما در افراد حساس ممکن است باعث افزایش اضطراب یا تحریک‌پذیری عصبی شود. این افراد باید مصرف خود را محدود کرده یا قهوه بدون کافئین را انتخاب کنند.
- قهوه خاصیت مدر دارد، یعنی باعث افزایش ادرار می‌شود و در نتیجه ممکن است رطوبت بدن را کاهش دهد. بنابراین، افرادی که دچار خشکی بدن هستند یا کم‌آبی دارند، باید در مصرف آن احتیاط کنند و همراه آن آب کافی بنوشند.
- روش تهیه قهوه (اسپرسو، ترک، فرانسه، سرد، فوری) و افزودنی‌های آن (شیر، شکر، خامه، ادویه) نقش زیادی در اثرگذاری قهوه دارد. انتخاب نوع قهوه باید بر اساس نیاز بدنی، ذائقه، طبع و شرایط سلامت فرد باشد.
- قهوه ممکن است با برخی داروها (مثل داروهای ضد اضطراب یا داروهای تیروئید) تداخل داشته باشد. همچنین در دوران بارداری، شیردهی، یا در افراد مبتلا به مشکلات قلبی، گوارشی یا عصبی باید با نظر پزشک مصرف شود.
در مورد داروهایی که مصرف هم زمان آن ها با قهوه نیاز به احتیاط دارد، مطالعه‌ی این مقاله درباره تداخل قهوه با داروهای مختلف می‌تواند مفید باشد.
جمع‌بندی
از دیدگاه طب سنتی دارای طبع سرد و خشک است؛ طبعی که می‌تواند برای برخی افراد سودمند و برای برخی دیگر چالش‌برانگیز باشد. مزاج فردی در واکنش بدن به قهوه نقش کلیدی دارد: افراد گرم‌مزاج اغلب از آن بهره می‌برند، اما سردمزاج‌ها باید در مصرفش احتیاط کنند.
در علم تغذیه نیز، قهوه با ترکیباتی چون کافئین و آنتی‌اکسیدان‌ها شناخته می‌شود که در کنار فوایدی مانند بهبود تمرکز، می‌تواند باعث بی‌خوابی، اضطراب یا خشکی بدن شود.
در نهایت، آنچه مصرف قهوه را مفید یا مضر می‌سازد، نه صرفاً خود قهوه، بلکه شناخت طبع آن، درک مزاج شخصی و رعایت تعادل در مصرف است. انتخاب هوشمندانه، نوشیدن قهوه را از یک عادت روزمره به بخشی از سبک زندگی سالم تبدیل می‌کند.
نوشیدنی‌تان را با دقت انتخاب کنید؛ قهوه دنیلوس با کیفیت بالا، طبع معتدل و رُست حرفه‌ای، برای هر سلیقه‌ای مناسب است.
