راهنمای جامع انواع گریدبندی قهوه بر اساس معیارهای مختلف
گریدبندی قهوه یک فرآیند مهم برای ارزیابی کیفیت دانههای قهوه است. از مزارع تولید تا فنجان قهوه، کیفیت دانههای قهوه بر اساس معیارهای متعددی از جمله نوع دانه، فرآوری، اندازه، عطر، طعم و درصد نقصها درجهبندی میشود. این گریدبندی نهتنها بر قیمت و بازارپسندی قهوه تأثیر میگذارد، بلکه انتخاب مناسب قهوه برای روشهای مختلف دمآوری را نیز تعیین میکند. در این مقاله، گریدبندی قهوه را بر اساس چندین معیار کلیدی بررسی خواهیم کرد و تأثیر آنها را بر کیفیت نهایی قهوه توضیح میدهیم.
- گریدبندی بر اساس گونه گیاهی (Arabica vs. Robusta)
- گریدبندی قهوه بر اساس ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و حسی
- گریدبندی بر اساس روش فرآوری (Processing Method)
- گریدبندی بر اساس درصد نقصها (Defect Count)
- گریدبندی بر اساس ارتفاع رشد (Altitude Grading)
- گریدبندی بر اساس استانداردهای بینالمللی (SCA, ISO, و سایر سازمانها)
- گریدبندی بر اساس مشخصات طعمی (Flavor Profile)
- گریدبندی بر اساس کشور تولید کننده
1. گریدبندی بر اساس گونه گیاهی
دو نوع اصلی قهوه که در بازار جهانی عرضه میشود، عربیکا (Arabica) و روبوستا (Robusta) هستند.
- عربیکا: دارای اسیدیته بیشتر، طعم پیچیدهتر و عطر قویتر است. این نوع قهوه معمولاً در ارتفاعات بالاتر رشد کرده و از نظر کیفی در رتبههای بالاتر قرار دارد.
- روبوستا: دارای کافئین بالاتر، تلخی بیشتر و مقاومت بیشتر در برابر بیماریهاست. معمولاً دانههای روبوستا برای اسپرسو و ترکیبات قهوه فوری استفاده میشوند.
2. گریدبندی قهوه بر اساس ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و حسی
2-1-ویژگیهای فیزیکی در گریدبندی قهوه
علاوه بر معیارهای کلی مانند گونه گیاهی، ارتفاع رشد، روش فرآوری و استانداردهای بینالمللی، گریدبندی قهوه بر اساس ویژگیهای فیزیکی دانهها نیز انجام میشود. این ویژگیها شامل اندازه، وزن، چگالی، رنگ، شکل و میزان یکنواختی دانهها، شکل و توع دانه ها میزان رطوبت میزان نقص ها است. بررسی این عوامل نقش مهمی در تعیین کیفیت و قیمت نهایی قهوه دارد. در ادامه، به مهمترین فاکتورهای فیزیکی در گریدبندی قهوه میپردازیم:
2-1-1-اندازه دانه (Screen Size)
در فرآیند گریدبندی، دانههای قهوه از غربالهای مخصوص عبور داده میشوند و بر اساس اندازهای که در آن گیر میکنند، دستهبندی میشوند. این دستهبندی در کشورهای مختلف استانداردهای متفاوتی دارد، اما بهطور کلی شامل موارد زیر است:
Screen 20 دانههایی با قطر ۸ میلیمتر یا بیشتر (بسیار درشت و کمیاب)
Screen 18 قطر ۷.۲ میلیمتر (برای قهوههای باکیفیت بالا مانند Kenya AA)
Screen 16 قطر ۶.۳۵ میلیمتر (رایج برای دانههای مرغوب)
Screen 14 قطر ۵.۵۵ میلیمتر (اغلب در دانههای معمولیتر دیده میشود)
برخی کشورهای تولیدکننده، گریدهای مخصوص خود را برای اندازه دانه دارند، مانند:
AA بزرگترین دانهها مانند Kenya AA
AB اندازه متوسط مانند Tanzania AB
PB (Peaberry) دانههای گرد و کوچک که معمولاً کمیابتر و گرانترند.
Kenya AA
- کشور: کنیا
- ویژگیها: دانههای AA بزرگترین و باکیفیتترین دانههای قهوه در کنیا هستند. این گرید معمولاً برای دانههای قهوهای است که در ارتفاعات بالاتر (حدود 1500 متر بالاتر از سطح دریا) برداشت میشوند. دانههای این گرید طعم و عطر قوی و اسیدیته بالا دارند که ویژگیهای متمایز قهوههای کنیایی محسوب میشود.
Tanzania AB
- کشور: تانزانیا
- ویژگیها: در تانزانیا، گرید AB معمولاً به دانههایی اشاره دارد که اندازه متوسط دارند و در مقایسه با گریدهای بزرگتر مانند AA کمی کوچکتر هستند. دانه های AB معمولاً طعمهای ملایمتر و اسیدیته کمتری دارند، اما هنوز هم از کیفیت خوبی برخوردارند.
Peaberry (PB)
- کشورها: کنیا، تانزانیا، برزیل، کلمبیا و برخی دیگر از کشورهای تولیدکننده
- ویژگیها: دانههایPeaberry یا دانههای گرد، تنها از یک دانه در داخل یک غلاف (چندگانه) تشکیل شدهاند. این دانهها معمولاً کمیابتر از دانههای معمولی هستند و به دلیل ویژگیهای خاص خود، معمولاً طعمهای قویتر و پیچیدهتری دارند. دانههای Peaberry معمولاً گرانتر از دانههای معمولی هستند و اغلب در کشورهای تولیدکننده مختلف مانند کنیا، تانزانیا، برزیل و کلمبیا یافت میشوند.
در هر کشور تولیدکننده، گریدهای خاصی برای دستهبندی دانهها وجود دارد که به کیفیت و ویژگیهای فیزیکی و طعمی دانهها مرتبط است و به تولیدکنندگان و مصرفکنندگان کمک میکند تا دانههای قهوه را براساس نیاز خود انتخاب کنند.
اهمیت اندازه دانه:
- دانههای درشتتر معمولاً کیفیت بالاتری دارند زیرا یکنواختتر برشته میشوند و طعم پیچیدهتری ایجاد میکنند.
- برخی از کشورها مانند کنیا، کلمبیا، و برزیل اندازههای مشخصی برای صادرات دارند و دانههای درشتتر را با رتبههای بالاتر عرضه میکنند.
2-1-2-وزن و چگالی دانه (Bean Density)
چگالی دانه با رشد در ارتفاعات بالا افزایش مییابد و نشاندهنده کیفیت برتر و ساختار متراکمتر دانه است. دانههای متراکمتر طعم عمیقتری دارند و نیاز به دمای بالاتری برای برشته شدن دارند.
دانههای قهوه با چگالی پایین:
- معمولاً در ارتفاعات پایینتر رشد کردهاند.
- ساختار داخلی متخلخلتری دارند و سریعتر برشته میشوند.
- کیفیت پایینتری دارند و بیشتر در ترکیبات ارزانقیمت استفاده میشوند.
چگالی دانه را میتوان با تست غوطهوری در آب یا دستگاههای وزنسنجی مخصوص اندازهگیری کرد.
2-1-3-رنگ دانه (Bean Color)
رنگ دانههای قهوه سبز (پیش از برشته شدن) نشاندهنده میزان تازگی، نوع فرآوری و شرایط نگهداری آنهاست. رنگها معمولاً به دستههای زیر تقسیم میشوند:
- سبز روشن : نشانه تازگی و کیفیت بالا.
- سبز مایل به آبی: معمولاً در قهوههای اتیوپی و برخی مناطق آفریقایی دیده میشود و کیفیت بالایی دارد.
- سبز زیتونی : نشاندهنده دانههایی با کیفیت متوسط.
- قهوهای یا زرد مایل به سبز : نشانه کهنگی یا فرآوری نامناسب است.
تأثیر رنگ در گریدبندی: دانههایی که دارای رنگ یکنواخت هستند، نشاندهنده فرآوری دقیق و کیفیت بهتر میباشند. دانههایی با تغییر رنگ غیرطبیعی معمولاً دارای نقصهایی مانند کپکزدگی یا تخمیر نامناسب هستند.
2-1-4- یکنواختی دانهها (Uniformity of Beans)
دانههای باکیفیت باید دارای یکنواختی در اندازه، رنگ و شکل باشند. عدم یکنواختی میتواند مشکلاتی در فرآیند برشتهسازی ایجاد کند:
- دانههای کوچکتر زودتر از بقیه میسوزند.
- دانههای بزرگتر دیرتر برشته میشوند و ممکن است طعم ناهماهنگی ایجاد کنند.
توجه :گریدهای Specialty Coffee معمولاً دارای درصد یکنواختی بالایی هستند، درحالیکه قهوههای تجاری تنوع بیشتری در اندازه و شکل دارند.
2-1-5-شکل و نوع دانه (Bean Shape & Type)
شکل دانه قهوه نیز در گریدبندی تأثیر دارد. برخی از انواع مهم عبارتاند از:
- دانههای بیضوی (Flat Beans): رایجترین نوع دانه که دارای دو نیمه مسطح است.
- پیبری (Peaberry): دانههای گرد که بهجای دو نیمه، تنها یک دانه کامل دارند. این نوع قهوه کمیابتر بوده و اغلب بهعنوان گرید بالاتر طبقهبندی میشود.
- دانههای شکسته یا ناقص: معمولاً در گریدهای پایینتر قرار میگیرند و میتوانند طعم نهایی را تحت تأثیر قرار دهند.
2-1-6-میزان رطوبت (Moisture Content)
میزان رطوبت دانههای قهوه یکی از مهمترین عوامل در نگهداری و کیفیت نهایی آن است. استاندارد SCA مقدار رطوبت مناسب قهوه را بین ۹ تا ۱۳ درصد تعیین کرده است.
- رطوبت بیش از ۱۳٪: خطر رشد قارچ و کپک را افزایش میدهد.
- رطوبت کمتر از ۹٪: باعث خشک شدن بیش از حد دانه و کاهش کیفیت عصارهگیری در دمآوری میشود.
روش اندازهگیری:
میزان رطوبت قهوه با دستگاههای سنجش رطوبت دیجیتال اندازهگیری میشود.
2-1-7-میزان نقصها (Defect Count)
دانههای دارای نقص شامل دانههای شکسته، کپکزده و پوسیده هستند که بر اساس استاندارد SCA و ISO 10470درجهبندی میشوند.
2-2-ویژگیهای شیمیایی در گریدبندی قهوه
2-2-1-میزان کافئین (Caffeine Content)
میزان کافئین در قهوه تأثیر زیادی بر طعم و تأثیرات فیزیولوژیکی دارد. معمولاً:
- قهوه روبوستا: دارای ۲ تا ۲.۷ درصد کافئین
- قهوه عربیکا: دارای ۱.۲ تا ۱.۵ درصد کافئین
2-2-2-میزان اسیدیته (Acidity)
اسیدیته یکی از مهمترین ویژگیهای شیمیایی قهوه است که بر اساس نوع دانه و فرآوری متفاوت است. قهوههایی با اسیدیته بالا مانند اتیوپی و کنیا دارای طعمی درخشان و میوهای هستند، در حالی که قهوههایی با اسیدیته پایین، مانند برزیل و سوماترا، طعم ملایمتری دارند.
2-2-3-میزان قندها و کربوهیدراتها
قندهای طبیعی موجود در قهوه مانند ساکاروز و فروکتوز در طول برشتهسازی کاراملیزه شده و بر طعم تأثیر میگذارند. قهوههای با میزان قند بیشتر معمولاً طعم شیرینتری دارند.
2-2-4-میزان چربیها و لیپیدها
چربیها بر عطر و بافت قهوه تأثیر میگذارند. قهوه عربیکا دارای ۱۵ درصد چربی است، در حالی که روبوستا فقط ۱۰ درصد دارد.
2-2-5- ترکیبات معطر (Volatile Compounds)
بیش از ۸۰۰ ترکیب معطر در قهوه شناسایی شده است که بر عطر و طعم آن تأثیر میگذارند.
2-3-ویژگیهای حسی در گریدبندی قهوه
2-3-1-عطر (Aroma)
عطر قهوه شامل رایحههای میوهای، شکلاتی، آجیلی و گلی است که از ترکیبات معطر آن ناشی میشود.
2-3-2-طعم (Flavor)
طعم قهوه ترکیبی از شیرینی، تلخی، اسیدیته و ترکیبات معطر است که در تست چشایی (Cupping) ارزیابی میشود.
2-3-3-شیرینی (Sweetness)
قهوههای باکیفیت، شیرینی طبیعی بالایی دارند که از قندهای کاراملیزهشده ناشی میشود.
2-3-4- بافت و بادی (Body)
بافت قهوه نشاندهنده احساس دهانی آن است. قهوههای بدندار غلیظتر هستند و حس سنگینتری روی زبان دارند.
2-3-5- پسمزه (Aftertaste)
پسمزه طولانی و دلپذیر یکی از نشانههای قهوههای باکیفیت است.
2-3-6- تعادل (Balance)
یک قهوه متعادل دارای ترکیبی هماهنگ از اسیدیته، شیرینی و تلخی است.
3. گریدبندی بر اساس روش فرآوری (Processing Method)
نحوه فرآوری دانههای قهوه تأثیر زیادی بر کیفیت آن دارد. سه روش اصلی فرآوری عبارتاند از:
- فرآوری شسته یا Wet Process Wash : در این روش، دانهها شسته شده و تخمیر میشوند که باعث ایجاد طعمی شفاف، اسیدیته بالا و پیچیدگی بیشتر میشود.
- فرآوری طبیعی یا Dry Process Natural : دانهها همراه با میوه خشک میشوند که منجر به ایجاد طعمهای میوهای و بدنه سنگینتر میشود.
- فرآوری عسلی (Honey Process): حالتی بین دو روش بالا که در آن بخشی از لایه مخاطی میوه روی دانه باقی میماند و طعمی متعادل ایجاد میکند.
۴. گریدبندی بر اساس درصد نقصها (Defect Count)
میزان نقصها (Defect Count)
نقصهای فیزیکی شامل دانههای شکسته، کپکزده، پوک، پوسیده و حشرهخورده هستند. استانداردهای مختلف مانند SCA و ISO 10470 گریدبندی قهوه را بر اساس تعداد و نوع نقصها انجام میدهند.
انواع نقصها:
- نقصهای اولیه (Major Defects): دانههای کپکزده، دانههای تخمیرشده، دانههای پوسیده
- نقصهای جزئی (Minor Defects): دانههای شکسته، تغییر رنگداده، پوستهدار
- طبق استاندارد SCA (Specialty Coffee Association)، گریدبندی بر اساس تعداد نقص در یک نمونه ۳۰۰ گرمی انجام میشود:
گریدبندی بر اساس نقصها:
- Specialty Grade: حداکثر ۵ نقص جزئی در ۳۰۰ گرم.
- Premium Grade : ین ۶ تا ۸ نقص جزئی.
- Commercial Grade ۹ تا ۲۳ نقص.
- Off-Grade بیش از ۲۳ نقص
استانداردهای مختلفی برای ارزیابی نقصهای موجود در دانههای قهوه وجود دارد. این نقصها میتوانند شامل دانههای شکسته، نارس، کپکزده یا آلوده باشند.
5. گریدبندی بر اساس ارتفاع رشد (Altitude Grading)
ارتفاعی که قهوه در آن رشد میکند، تأثیر مستقیمی بر کیفیت آن دارد. معمولاً قهوههایی که در ارتفاعات بالاتر رشد میکنند، طعم پیچیدهتر و اسیدیته بیشتری دارند. برخی از دستهبندیها عبارتاند از:
- SHB (Strictly Hard Bean) :رشد در ارتفاع بالاتر از ۴۵۰۰ فوت (حدود ۱۳۷۰ متر).
- HB (Hard Bean) رشد در ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۴۵۰۰ فوت.
- MG (Medium Grown) رشد در ارتفاع ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ فوت.
- LG (Low Grown) رشد در ارتفاع کمتر از ۳۰۰۰ فوت.
۶. گریدبندی بر اساس استانداردهای بینالمللی
سازمانهای مختلف معیارهای خاصی برای گریدبندی قهوه دارند:
- SCA : تمرکز بر Specialty Coffee و بررسی طعم، اسیدیته، بدنه و نقصها
- ISO 10470: استاندارد جهانی برای ارزیابی نقصهای قهوه سبز
- CQI (Coffee Quality Institute): ارزیابی کیفیت قهوههای خاص (Q-Grading)
۷. گریدبندی بر اساس مشخصات طعمی (Flavor Profile)
در نهایت، قهوهها بر اساس طعم و عطر نیز درجهبندی میشوند. این ارزیابی معمولاً باCupping Score ا نجام میشود که بر اساس معیارهایی مانند شیرینی، تعادل، بدنه و پسمزه امتیازدهی میشود.
طبق استاندارد SCA:
- ۸۵ امتیاز قهوه تخصصی (Specialty Coffee) : این نوع قهوه دارای عطر و طعم برجسته، اسیدیته متعادل و بدنه مطلوب است. در فرآوری آن دقت زیادی به خرج داده میشود و اغلب از بهترین مناطق کشت قهوه تهیه میشود. برای اطلاعات بیشتر، تفاوتهای قهوه تخصصی با قهوه معمولی را مطالعه کنید.
- ۷۰ تا ۸۵ امتیاز قهوه تجاری (Commercial Coffee) : این قهوهها معمولاً بهصورت عمده تولید میشوند و کیفیت آنها متوسط است. ممکن است برخی نقصهای طعمی در آنها وجود داشته باشد، اما همچنان برای مصرف روزمره مناسب هستند.
- کمتر از ۷۰ امتیاز: قهوه عادی و با کیفیت پایین این نوع قهوه معمولاً دارای نقصهای زیادی بوده و از لحاظ طعمی تعادل کافی ندارد. اغلب برای تهیه قهوههای فوری یا مخلوطهای کمکیفیت استفاده میشود.
8. گریدبندی بر اساس کشور تولیدکننده
کشورهای مختلف تولیدکننده قهوه استانداردهای خاص خود را برای گریدبندی دارند. برخی از مهمترین سیستمهای گریدبندی بر اساس کشور عبارتاند از:
- اتیوپی: قهوههای این کشور معمولاً بر اساس منطقه تولید و ارتفاع مزارع دستهبندی میشوند. قهوههای تخصصی از مناطق یرگاچف، سیدامو و هارار معمولاً امتیاز بالایی دارند.
- برزیل: گریدبندی بر اساس اندازه دانه و تعداد نقصها انجام میشود. اصطلاحاتی مانند "NY 2" (با نقص کم) و "Good Cup" برای کیفیت بالاتر استفاده میشود.
- کلمبیا: سیستم گریدبندی این کشور شامل "Supremo" (دانههای بزرگتر و باکیفیتتر) و "Excelso" (دانههای کوچکتر اما همچنان باکیفیت) است.
- جامائیکا: قهوههای بلو مانتین از بهترین کیفیت برخوردارند و با استانداردهای سختگیرانه ارزیابی میشوند.
- کنیا: سیستم گریدبندی این کشور بر اساس اندازه دانه است. "AA" نشاندهنده دانههای درشتتر و باکیفیتتر است.
- اندونزی: گریدبندی شامل "Grade 1" تا "Grade 5" بر اساس تعداد نقصها و کیفیت فرآوری است.
این دستهبندیها به مصرفکنندگان و خریداران عمده کمک میکند تا بر اساس معیارهای مشخص، قهوه مناسب خود را انتخاب کنند.
گرید بندی چه تاثیری بر کیفیت و قیمت قهوه ها دارد؟
گرید بندی دانههای قهوه تأثیر زیادی بر کیفیت و قیمت قهوهها دارد. این سیستم به شفافیت در ارزیابی کیفیت دانهها کمک میکند و مشتریان و تولیدکنندگان را قادر میسازد تا بهترین انتخابها را بر اساس ویژگیهای خاص دانهها انجام دهند. در ادامه تأثیر گرید بندی بر کیفیت و قیمت قهوه را بررسی میکنیم:
تأثیر بر کیفیت قهوه:
- اندازه دانهها: دانههای قهوه بزرگتر معمولاً کیفیت بالاتری دارند زیرا دانههای بزرگتر کمتر احتمال دارد که نقصها و آسیبهای ظاهری مانند ترکها یا خوردگیها را داشته باشند. در عین حال، دانههای کوچکتر یا دانههای پِیبری ممکن است کمتر یکدست و دارای ویژگیهای خاص طعمی باشند.
- طعم و عطر: دانههای با گرید بالاتر (مانند Kenya AA ) معمولاً دارای طعمهای قویتر و پیچیدهتری هستند که به دلیل رشد در ارتفاعات بالاتر و شرایط مطلوبتر محیطی بهدست میآید. بهطور کلی، گریدهای بالاتر طعمهای اسیدیته، خوشعطر و طعمهای میوهای بیشتری دارند. در حالی که گریدهای پایینتر مانند AB طعمهای ملایمتری دارند.
- یکدستی: گریدهای بالاتر معمولاً دانههایی با اندازه مشابه دارند که به فرآیند رستینگ و دمآوری کمک میکند تا قهوه بهطور یکنواخت تفت داده شده و طعم یکدستتری داشته باشد. دانههای با اندازه متفاوت (مانند گریدهای پایینتر یا Peaberry )ممکن است در حین رستینگ نتایج متفاوتی داشته باشند.
تأثیر بر قیمت قهوه:
- قیمت بالاتر برای گریدهای بالاتر: دانههای با کیفیت بالا (مانند AA و Peaberry) به دلیل کمیابتر بودن و فرآیندهای برداشت دقیقتر و مراقبتهای بیشتر در کاشت و برداشت، قیمت بالاتری دارند. به همین دلیل، قهوههای با گرید بالاتر معمولاً قیمتهای بالاتری دارند.
- پیشرفتهتر بودن فرآیند: تولید دانههای قهوه با گرید بالا معمولاً مستلزم شرایط خاص رشد و نگهداری، نظارت دقیقتر در فرآیند برداشت، و فرآیندهای اضافی مانند غربالگری دقیق است که همه اینها هزینه تولید را افزایش میدهد. بنابراین، گریدهای بالاتر معمولاً با قیمتهای بیشتری در بازار به فروش میرسند.
- تأثیر بر بازار مصرف: به دلیل کیفیت بالای گریدهای ممتاز، این قهوهها بیشتر در بازارهای تخصصی و برای مصرفکنندگان حرفهای و علاقهمندان به قهوههای با کیفیت بالا عرضه میشوند. این دسته از قهوهها بهعنوان قهوههای لوکس در نظر گرفته شده و در نتیجه قیمت بالاتری دارند.
جمع بندی
گرید بندی دانههای قهوه نه تنها معیار مهمی برای ارزیابی کیفیت آنها است، بلکه تأثیر زیادی بر قیمت و در دسترس بودن آنها در بازار دارد. گریدهای بالاتر معمولاً قهوههایی با کیفیت بالاتر و طعمی پیچیدهتر ارائه میدهند، اما در عین حال گرانتر هم هستند. این تفاوتها به مصرفکنندگان این امکان را میدهد که بسته به بودجه و سلیقه خود، قهوه مورد نظر را انتخاب کنند.
انتخاب یک قهوه باکیفیت نیازمند شناخت دقیق این گریدبندیهاست تا بتوان بهترین تجربه طعمی را از یک فنجان قهوه به دست آورد.